Het verlies van een dierbare door zelfdoding is intens en ingrijpend. Voor kinderen kan dit een bijzonder gecompliceerd en langdurig rouwproces betekenen. Extra aandacht voor het kind is in dit geval niet alleen wenselijk, maar essentieel. Ze worden immers geconfronteerd met een plotseling en onnatuurlijk overlijden. Soms is het kind zelf getuige geweest, in andere gevallen heeft het kind via vriendjes of omstanders over het incident gehoord en zijn of haar eigen invulling eraan gegeven. Ongeacht de situatie kunnen er veel vragen zijn, of kan het lijken alsof de realiteit niet echt is doorgedrongen.
Gezien de complexiteit van het rouwproces na zelfdoding, vooral bij kinderen, adviseren wij om professionele hulp voor het kind en/of het gezin te overwegen. Een gespecialiseerde rouwtherapeut kan het kind begeleiden bij het verwerken van het verlies en het omgaan met de bijbehorende emoties. Gezinstherapie kan ook een waardevolle bijdrage leveren door het gezin te ondersteunen bij het omgaan met het verlies en het bevorderen van acceptatie en heling. Desondanks zijn hier enkele algemene tips om je te helpen een kind bij te staan in deze moeilijke periode:
Direct na het overlijden
Het helpen van een kind dat net heeft gehoord dat iemand is overleden door zelfmoord is een zeer gevoelige taak. Benader het kind met empathie. Begin het gesprek met iets als: “Ik heb gehoord wat er is gebeurd en ik wil dat je weet dat ik hier voor je ben.” Fysiek comfort, zoals een knuffel of gewoon naast hen zitten, kan in zo’n situatie ook vaak veel troost bieden, maar is niet door elk kind gewenst. Tast dit af en vraag desnoods: “Vind je het fijn om even te knuffelen?”
Het kan helpen om open te staan voor gesprekken, en het kind uit te nodigen om zijn of haar gevoelens met je te delen wanneer hij of zij daar klaar voor is. Door vragen te stellen als “Wil je praten over hoe je je voelt?” geef je het kind de ruimte om te delen. Tegelijkertijd kan het voor het kind ook nuttig zijn om te horen dat anderen verdriet voelen; je zou kunnen zeggen: “Ik ben ook verdrietig over wat er is gebeurd en het is oké om te huilen.”
Soms weten kinderen niet hoe ze hun gevoelens moeten uiten, of willen ze even aan iets anders denken. Samen een activiteit doen, zoals tekenen, wandelen of een film kijken, kan dan een welkome afleiding zijn. Het is eveneens waardevol om regelmatig samen tijd door te brengen en aan te bieden om er gewoon te zijn. Echter, als een kind aangeeft dat het alleen wil zijn, is het even belangrijk om die wens te respecteren, terwijl je het kind dan wel laat weten dat de deur altijd openstaat. Naarmate de dagen en weken vorderen, blijft het cruciaal om regelmatig te checken hoe het met het kind gaat.
Welke reacties kan ik verwachten?
De reactie van een kind is mede afhankelijk van factoren als zijn of haar leeftijd, persoonlijkheid, eerdere ervaringen en de specifieke omstandigheden rondom de zelfmoord. Er is dus geen standaard manier waarop kinderen op het nieuws zullen reageren. Het is belangrijk om geduldig te zijn en het kind de tijd en ruimte te geven die het nodig heeft om te rouwen en het verlies te verwerken. Onderstaand beschrijven we een paar vormen van natuurlijke reacties van een kind die dit heftige nieuws tot zich krijgt.
- Verwarring: Kinderen begrijpen misschien niet volledig wat zelfmoord is of waarom iemand die keuze zou maken. Ze zullen mogelijk aan zichzelf twijfelen en schuld bij zichzelf of anderen zoeken. Ze kunnen je vragen stellen en proberen te begrijpen wat er is gebeurd. Probeer het kind te kalmeren en de de verwarring weg te nemen door met elkaar in gesprek te gaan over het verlies, de dood en de persoon in kwestie.
- Vraag bijvoorbeeld: “Is er iets wat je niet begrijpt of waar je meer over wilt weten?
- Of zeg iets als: “Het is normaal om je nu verward te voelen. We kunnen samen proberen vragen die je hebt te beantwoorden. En anders te kijken of iemand anders deze voor ons kan beantwoorden” Als het kind gecompliceerde vragen of gedachten heeft is het te adviseren om contact op te nemen met een rouwtherapeut of stichting voor rouw na zelfdoding.
- Angst: Kinderen kunnen bang zijn dat andere mensen in hun leven ook zelfmoord zouden kunnen plegen. Ze kunnen ook bezorgd zijn over hun eigen veiligheid en welzijn. Probeer het kind hierin gerust te stellen en duidelijk te maken dat dit niet het geval is. Dat hij of zij veilig is en de andere mensen in zijn of haar omgeving dit niet ook zullen doen.
- Vraag bijvoorbeeld: “Zijn er specifieke dingen waar je nu bang voor bent?”
- Of zeg iets als: “Het is normaal om je nu een beetje angstig te voelen, maar weet dat het niet nodig is en je altijd bij mij terecht kunt als je je zo voelt.”
- Verdriet: Het verlies van een dierbare door zelfmoord kan leiden tot intens verdriet en rouw. Kinderen kunnen huilen, zich terugtrekken of op andere manieren uiting geven aan hun verdriet. Probeer goed op te letten hoe het verdriet zich bij jouw kind verhoudt. Biedt ruimte voor zijn of haar verdriet en wees ook niet bang om je eigen emoties met het kind te delen. Zo ziet het kind dat het heel normaal is om te huilen. Verandert zijn of haar gedrag extreem dan is het aan te raden om professionele hulp in te schakelen.
- Vraag bijvoorbeeld: “Wil je vertellen wat je nu voelt? of “Zou het je helpen om samen iets te gaan doen om je gedachte te verzetten?”
- Of zeg iets als: “Het is oké om je verdrietig te voelen. Je bent niet alleen; ik ben hier voor je.”
- Boosheid: Kinderen kunnen boos zijn op de overledene, zichzelf of anderen vanwege de situatie. Ze kunnen zich verraden of in de steek gelaten voelen. Bied ruimte voor de boosheid en probeer samen een manier te vinden om ruimte te bieden aan de boosheid. Je zou bijvoorbeeld een boksbal in huis op kunnen hangen. Iedere keer dat hij of zij boos is mag het kind daar tegenaan slaan. Je zou ook een voetbal goal in de tuin kunnen zetten en af kunnen spreken dat iedere keer als hij of zij boos is je samen gaat voetballen en jij dan keept en het kind op het doel mag schieten. Zo kunnen ze de boosheid spelenderwijs en veilig uiten. En heb je kans dat de emoties overgaan in vrolijkheid.
-
- Vraag bijvoorbeeld: “Wil je me vertellen waarom je boos bent? Soms helpt praten.”
- Of zeg iets als: “Boos zijn is een normale reactie. Het is goed om een manier te vinden om die boosheid op een veilige manier te uiten. Zullen we samen boos zijn en gaan rennen, boksen, stoeien, voetballen of wat ook…”
- Schuldgevoel: Kinderen kunnen zichzelf de schuld geven of denken dat ze iets hadden kunnen doen om de zelfmoord te voorkomen. Ze kunnen zich verantwoordelijk voelen voor de dood van de persoon. Ga met het kind in gesprek over waarom hij of zij dit zo voelt? Wat hij of zij dan denkt daarin te hebben kunnen betekenen? En vraag of jij dan ook schuldig bent. Je zult zien dat ze dat niet vinden en daarmee kun je ze dus uitleggen dat dit ook voor hen geldt. Dat ook hij of zij er niets aan kan doen.
-
- Vraag bijvoorbeeld: “Kun je me vertellen waarom je je zo voelt?”
- Of zeg iets als: “Het is belangrijk te begrijpen dat wat er gebeurd is niet jouw schuld is. Soms zijn mensen erg ziek, zonder dat je het van buitenaf kunt zien. Dat had <naam persoon>, daar kan jij, ik of wie dan ook niets aan doen.”
- Gedragsveranderingen: Als reactie op de zelfmoord kan het gedrag van het kind veranderen. Dit kan zich uiten in slaap- of eetproblemen, teruggetrokkenheid, agressie of andere gedragsveranderingen. Als je merkt dat het kind slecht slaapt zou je met school kunnen overleggen of het mogelijk is ene tijdelijk aangepast rooster te handhaven. Zo krijgt het kind wel de benodigde rust. Probeer te blijven praten met het kind. En blijf benaderbaar voor vragen of troost.
-
- Vraag bijvoorbeeld: “Ik merk dat je wat vaker afgeleid, boos, verdrietig etc bent. Wil je me vertellen hoe dit komt?”
- Of zeg iets als: “Als je het gevoel hebt dat je ergens mee zit of als er iets is veranderd, kunnen we daar altijd over praten hé.”
- Problemen op school: Kinderen kunnen moeite hebben om zich te concentreren of hun schoolwerk bij te houden. Ze kunnen ook sociaal geïsoleerd raken van hun leeftijdsgenoten. Zorg dat de mentor betrokken blijft en je samen contact houdt over de voortgang van het kind. Indien nodig kun je kijken naar aangepaste vormen van leren. Bijvoorbeeld minder huiswerk, huiswerkbegeleiding of een aangepast rooster voor meer rust en regelmaat.
-
- Vraag bijvoorbeeld: “Hoe gaat het op school? Zijn er dingen die je moeilijk vindt sinds dit gebeurd is?”
- Of zeg iets als: “Als school te uitdagend wordt of als je het gevoel hebt dat je een beetje hulp nodig hebt, laat het me weten. We kunnen samen naar oplossingen zoeken.”
Langere tijd na het overlijden
Als het inmiddels enige tijd geleden is, dat de dierbare van het kind zelfmoord heeft gepleegd is het nog steeds belangrijk om betrokkenheid en interesse te tonen. Houd de communicatie open en blijf regelmatig controleren hoe het hem of haar vergaat. Laat het kind weten dat je er nog steeds bent om te luisteren en te ondersteunen door het kind eens apart te nemen en bijvoorbeeld te vragen; “Hoe gaat het nu thuis?”. Soms kan praten met vrienden of andere kinderen die soortgelijke ervaringen hebben gehad, nuttig zijn. Voor zowel jou als naaste als het kind zelf. Er zijn verschillende instanties die bijeenkomsten organiseren voor rouwenden kinderen en tieners die te maken hebben gehad met verlies door zelfdoding. Kijk en beoordeel of het gewenst is om hierbij aan te sluiten. Het kan nooit kwaad om eens samen te gaan kijken.
Na het overlijden komen ook alle eerste keren zonder de persoon die het kind nu zo moet missen. Betrek het kind bij herdenkingen of rituelen van de overleden persoon. Dit kan het kind helpen om afscheid te nemen en een gevoel van verbondenheid met de overledene te blijven behouden. Zorg ervoor dat het kind zich betrokken voelt bij het proces, maar leg geen druk op het kind als hij of zij er niet klaar voor blijkt te zijn. Ieder kind verwerkt verlies op zijn of haar eigen manier en in zijn of haar eigen tempo. Wees geduldig en geef het kind de tijd om te rouwen en te herstellen. Forceer het kind niet om zich beter te voelen voordat het daar klaar voor is.
Extra ondersteuning nodig?
Na het lezen van dit artikel toch nog wat extra input nodig om het gesprek te starten, om te leren gaan met zijn of haar gevoelens of om voor jezelf meer handvatten te krijgen? Neem dan gerust eens contact op met één van onderstaande instanties. Zij kunnen je helpen om jou te leren met het kind in rouw om te leren gaan en het kind helpen om met zijn of haar gevoelens, emoties en acceptatie om te gaan. Of kijk bij “Hulp bij mijn rouw” elders in de app voor een gecertificeerde rouwbegeleider in de buurt die jou en het kind kan begeleiden.
Nederland
België